…Кеча тунда қотиллик содир этган одам қаршимда. Миқтидан келган, ҳокисор, гап сўрасангиз секин жавоб берадиган бу одам ўз аёлини аёвсиз пичоқлаган… Шу қалтироқ қўллар бировни даҳшатли даражада пичоқлаганига ишонмайди одам. У ўзи келиб айбини тан олган…
-Ўзи нима бўлганди?
-Алимент масаласи…
Шу қисқа мулоқот чоғи уни кузатаман: қалтироқ қўллар, юзида шилинган жойлар… Шаҳар ИИБ Пробация бўлимига интервью учун борганимда илк дуч келган воқелигим шу бўлди…
БОШҚА ВОҚЕЛИК
…Қаршимда 4 марта ўғирлик жиноятини содир қилган 30 ёшли эркак. Яқинда пробация рўйхатидан чиқарилган. Ҳозирда қурилиш моллари сотиладиган дўконда сотувчи бўлиб тирикчилик қилиб келмоқда. “Жимгина ўз тирикчилигимни қилиб юрган бўлсам, нега мени яна безовта қиляпсизлар” дейди синиқ бир оҳангда. Ундан интервью олишга бўлган ҳаракатларим самарасиздек бўлди. Баҳром (исм-шарифлар ўзгартирилган) шаҳар Адлия органларининг кўмаги билан яқинда пробациядан чиқарилди…
Мақола аввалида пробация сўзининг маъносини, бу хизматнинг асосий вазифаси нималардан иборат эканлигига урғу берсак. “Синов” деган маънони англатувчи пробация хизмати суд ҳукми ёки ажрими билан озодликдан маҳрум қилиш билан боғлиқ бўлмаган жазоларга ҳукм қилинган шахслар томонидан жазо ижро этилишини таъминлайди. Яъни, ахлоқ тузатиш, мажбурий жамоат ишлари, озодликни чеклаш, муайян ҳуқуқдан маҳрум қилиш жазолари тайинланган ва шартли ҳукм қилинган шахслар томонидан уларнинг бажарилишини назорат қилади. Жазодан муддатидан илгари шартли озод қилинган ҳамда жазони ижро этиш муассасаларидан озод этилган вояга етмаганларнинг ҳулқ-атвори устидан таъсирчан назоратни амалга оширади. Мазкур шахсларнинг ижтимоий мослашувига, ўқиш ва ишга жойлашишига ҳамда уларга ҳуқуқий ва психологик ёрдам кўрсатилишига кўмаклашади. Шунингдек, назоратдаги шахслар томонидан қайта жиноят содир этилишининг олдини олишга қаратилган чораларни кўради.
Савол туғилади: бу борада рақамлар қандай?
60 МИНГДАН ЗИЁД ТАҚДИРЛАР
Сарҳисоб йилида пробация хизмати назоратга олган шахслар сони 60 минг 434 кишини ташкил қилган.
Демак, 60 мингдан зиёд тақдирлар. Уларнинг 91,5 фоизини эркаклар, 8,5 фоизини аёллар, 28 фоизини ёшлар ва 1 фоиздан камроғини вояга етмаганлар ташкил қилади.
Келинг, бир таққослаб кўрайлик. 2001 йилда битта инспектор 13 кишини назорат қилган бўлса, 2021 йилга келиб бу кўрсаткич 108 кишига етди.
Назорат остидаги шахсларнинг 55 325 нафарини (91,5%) эркаклар, 5109 нафарини (8,5%) аёллар, 17 874 нафарини (28%) ёшлар, 338 нафарини (0,5%) вояга етмаганлар ташкил қилади.
Пробация назоратидаги шахсларнинг 37 518 нафари бир маротаба, 15 795 нафари икки марта, 7 121 нафари эса 3 ва ундан ортиқ судланганлардан иборат.
Кенг жамоатчилик вакиллари билан ҳамкорликдаги профилактик ишловлар натижасида уларнинг 38 минг 685 нафари ҳисобдан чиқарилди. Яхши хулқ-атворда бўлган ва жазони ўташ тартиб-қоидаларига тўлиқ риоя қилган, ўзининг қонунларга итоаткорлиги ва меҳнатга бўлган ижобий муносабати билан қатъий тузалиш йўлига кирганлиги сабабли, қарийб 19 минг нафар шахс белгиланган жазолардан муддатидан илгари озод этилди ва уларга ижтимоий-ҳуқуқий ёрдам кўрсатилди.
Хўш, бу рақамлар шаҳримизда қандай, деган савол туғилади.
Олмалиқ шаҳар ИИБ Пробация гуруҳи катта инспектори капитан Шароф Холжўраевнинг берган маълумотига кўра, ҳозирда шаҳримиз миқёсида пробация рўйхатида турганлар сони 640 нафар, шулардан 91 нафари ёшларни ташкил этмоқда. Уларнинг 17 нафарини эса хотин-қизлар ташкил этаётганлиги афсусланарли, албатта.
Келинг, сўнгги беш йиллик маълумотларини таққослаб кўрайлик: беш йил олдин пробация рўйхатида турганлар сони шаҳар бўйича 465 та бўлган бўлса, уларнинг сони бугунги кунга келиб юқорида айтиб ўтганимиздек, 640 нафарни ташкил этмоқда.
- Улардан 25 нафари муайян ҳуқуқдан маҳрум этилган. 198 нафарига ахлоқ тузатиш ишлари жазоси тайинланган. Синов жазосига ҳукм қилинганлар 6 нафар, озодликни чеклаш жазосига ҳукм қилинганлар 170 нафар, жазодан муддатидан илгари шартли озод этилганлар эса 287 нафарни ташкил этади. Пробация ҳисобидагиларнинг ҳар бири билан якка тартибда суҳбат ўтказилиб, муаммолари ўрганилмоқда.
Аксарият масалалар жойида ҳал этиляпти. Жумладан, ID-карта расмийлаштириш, тиббий кўрикдан ўтказиш, бир марталик моддий ёрдам кўрсатиш, доимий иш жойига эга бўлмаганларнинг бандлигини таъминлаш борасида тизимли ишлар амалга оширилмоқда.Тузалиш йўлини танлаганлар ҳам оз эмас. 79 нафар маҳкум жазони ўташдан муддатидан илгари озод қилинди. Ходимларимиз пробация ҳисобида турганларга жамият ҳаётига ижтимоий мослашувида, ишга жойлашиш ва таълим олишида кўмаклашишмоқда. Уларга яшаш жойи бўйича рўйхатдан ўтказиш учун зарур ҳужжатларни расмийлаштиришда ёрдам беришяпти.
Назорат остидаги шахслар томонидан такроран жиноят содир этилишининг олдини олиш мақсадида жорий йилнинг ўтган даврида беш марта сайёр суд ташкил этилди. Якка тартибда профилактик суҳбатлар ўтказилиб, уларнинг оилавий шароити ўрганилиб, аниқланган муаммолар жойида ҳал этилди, –дейди капитан Шароф Холжўраев.
ХУЛОСА ЎРНИДА
“Йиқилганни суяш мардлар иши”… Қилган жиноятидан чин кўнгилдан пушаймон бўлган шахсларни жамият қабул қилиши бироз қийин кечиши мумкин. Аммо халқимизга хос бўлган инсонийлик, олижаноблик хислатлари туфайли, шунингдек, жойлардаги пробация хизматларининг саъйи-ҳаракатлари билан бундай шахслар жамиятга мослашмоқда. Газетамизнинг кейинги сонларида бир неча йиллик қамоқ жазосидан кейин озодликка чиққан, тузалиш йўлига ўтиб, бугун ўз ҳаёт йўлини қураётган одамлар ҳақида тўхталамиз.
Дилафрўз Эгамбердиева.