Бутун олам борки, ҳар қандай геометрик жисм шаклга, ҳажмга, рангга, моддий шаклга эга. Атрофимиздаги нарсаларни қандай шаклда, баландлиги, узунлиги, кенглиги, оғирлигини геометрик жисмларни ажрата билиши ва хаёлан фикрлаш учун фазовий тассавур қилиш керак.
Ҳамма асосий фанлар қатори расм чизишни яхши билса фойдадан ҳоли бўлмайди. Машҳур авиаконструктор А.Йковлев ўзиниг бир китобида шундай деб ёзган эди. “Расм чизиш менинг келажагим учун жуда катта фойда берди. Ҳақиқатдан ҳам конструктор бирор бир машина яратиш ҳақида ўйласа, унинг ҳар бир деталигача хаёлида кўз олдига келтириш ва уни қалам билан қоғозга тасвирлаш лозим. Бунинг учун у расм чизишни билиши керак”.
Ҳар қандай нарса уч ўлчамга: баландлик, кенглик ва узунликка эга бўлиб, ҳажм ва маълум бир шаклдан иборат. Ҳажм деганда нарсанинг уч ўлчамга эгалигига, шакл деганда унинг ташқи қиёфасини тушунамиз. Шунинг учун расм чизишда шаклнинг ҳажмлилигини тасаввур қилиш зарур. Оддий шакллардан иборат нарсаларнинг расмини чизишдан бошлабоқ, одам ўзида фазовий тасаввур қилиш сезгисини ўстириб бориши зарур. Расм чизишдан аввал нарсанинг ҳамма томонларини синчиклаб ўрганиш керак. Шундан кейингина унинг расмини бажаришга ўтиш зарур.
Техникавий расм – аксонометрик проекцияларни тасвирлаш, яъни параллел ёки марказий проекциялаш қоидаларига асосан жисмнинг ўлчамларини кўзда чамалаб нисбатларини сақлаган ҳолда, қўлда бажарилган яққол тасвирдир. Лекин чизмачиликда, кўпинча аксонометрик проекция қоидаларига биноан чизиладиган техникавий расмларни ишлатамиз. Техникавий расм чизиш бадиий расм чизишга қараганда оддий ва қулай бўлиб, жисмнинг шакли, ўлчамлари ва умуман, жисм ҳақида тўлиқ маълумот беради. Техникавий расм чизишда жисмнинг тузилиши ҳақида тўла маълумотга эга бўлиш мақсадида уни қирқиб тасвирлаш ва талаб қилинган вақтда унга ўлчамлар ҳам қўйиш мумкин.
Техникавий расм чизиш асосларини ўрганишда кишининг кўз билан чамалаш қобилияти ўсади, қўл расмни ва чизиқларни аниқ, равон чизади. Бунга моделлар ва узелларни аслига қараб, чизмаси бўйича, кўз олдига келтириб ёки сўз билан тасвирлашга асосан техникавий расмлар чизиб эришилади.
Техникавий расм ёрдамида янги лойиҳаланаётган деталь ёки буюмни тез тасвирлаш, икки проекция ёрдамида буюмнинг техникавий расмини чизиб, номаълум проекциясини аниқлаш, қирқим ёки кесимларини чизиш мумкин.
Тасаввур – кўзда кўринмайди, лекин ҳаётни ҳаракатга келтиради. Унда фазо бор, ўлчам бор, образ бор. Талабага тасаввурни уйғотиш учун унга ҳаётни — яъни, жисмларни кўрсатган маъқул. У шундагина билимни ҳис этади, фақат ёдламайди, балки англайди.
Ҳамма асосий фанлар қатори расм чизишни яхши билса фойдадан ҳоли бўлмайди. Машҳур авиаконструктор А.Йковлев ўзиниг бир китобида шундай деб ёзган эди. “Расм чизиш менинг келажагим учун жуда катта фойда берди. Ҳақиқатдан ҳам конструктор бирор бир машина яратиш ҳақида ўйласа, унинг ҳар бир деталигача хаёлида кўз олдига келтириш ва уни қалам билан қоғозга тасвирлаш лозим. Бунинг учун у расм чизишни билиши керак”.
Ҳар қандай нарса уч ўлчамга: баландлик, кенглик ва узунликка эга бўлиб, ҳажм ва маълум бир шаклдан иборат. Ҳажм деганда нарсанинг уч ўлчамга эгалигига, шакл деганда унинг ташқи қиёфасини тушунамиз. Шунинг учун расм чизишда шаклнинг ҳажмлилигини тасаввур қилиш зарур. Оддий шакллардан иборат нарсаларнинг расмини чизишдан бошлабоқ, одам ўзида фазовий тасаввур қилиш сезгисини ўстириб бориши зарур. Расм чизишдан аввал нарсанинг ҳамма томонларини синчиклаб ўрганиш керак. Шундан кейингина унинг расмини бажаришга ўтиш зарур.
Техникавий расм – аксонометрик проекцияларни тасвирлаш, яъни параллел ёки марказий проекциялаш қоидаларига асосан жисмнинг ўлчамларини кўзда чамалаб нисбатларини сақлаган ҳолда, қўлда бажарилган яққол тасвирдир. Лекин чизмачиликда, кўпинча аксонометрик проекция қоидаларига биноан чизиладиган техникавий расмларни ишлатамиз. Техникавий расм чизиш бадиий расм чизишга қараганда оддий ва қулай бўлиб, жисмнинг шакли, ўлчамлари ва умуман, жисм ҳақида тўлиқ маълумот беради. Техникавий расм чизишда жисмнинг тузилиши ҳақида тўла маълумотга эга бўлиш мақсадида уни қирқиб тасвирлаш ва талаб қилинган вақтда унга ўлчамлар ҳам қўйиш мумкин.
Техникавий расм чизиш асосларини ўрганишда кишининг кўз билан чамалаш қобилияти ўсади, қўл расмни ва чизиқларни аниқ, равон чизади. Бунга моделлар ва узелларни аслига қараб, чизмаси бўйича, кўз олдига келтириб ёки сўз билан тасвирлашга асосан техникавий расмлар чизиб эришилади.
Техникавий расм ёрдамида янги лойиҳаланаётган деталь ёки буюмни тез тасвирлаш, икки проекция ёрдамида буюмнинг техникавий расмини чизиб, номаълум проекциясини аниқлаш, қирқим ёки кесимларини чизиш мумкин.
Тасаввур – кўзда кўринмайди, лекин ҳаётни ҳаракатга келтиради. Унда фазо бор, ўлчам бор, образ бор. Талабага тасаввурни уйғотиш учун унга ҳаётни — яъни, жисмларни кўрсатган маъқул. У шундагина билимни ҳис этади, фақат ёдламайди, балки англайди.
Рашит МАМБЕТОВ,
Раъно ТАНЖАРОВА,
Тошкент давлат техника университети Олмалиқ филиали катта ўқитувчилари.